ทฤษฎีแรงจูงใจ มีกี่ทฤษฎี

ทฤษฎีแรงจูงใจ: ใยแมงมุมแห่งแรงผลักดันมนุษย์

การทำความเข้าใจแรงจูงใจของมนุษย์เปรียบเสมือนการไขปริศนาอันซับซ้อน เป็นการค้นหาคำตอบว่าอะไรคือสิ่งที่ผลักดันให้มนุษย์เรา กระทำการต่างๆ ตั้งแต่การทำงานบ้านเล็กๆน้อยๆ ไปจนถึงการสร้างสรรค์ผลงานระดับโลก ตลอดหลายทศวรรษที่ผ่านมา นักจิตวิทยาและนักวิชาการด้านองค์การได้พยายามสร้างแบบจำลองและทฤษฎีต่างๆ เพื่ออธิบายกลไกอันสลับซับซ้อนนี้ ผลลัพธ์ที่ได้คือ ทฤษฎีแรงจูงใจมากมายหลากหลาย ซึ่งไม่มีจำนวนที่แน่นอนและสามารถจำแนกได้หลายวิธี ทำให้การหาคำตอบว่า มีกี่ทฤษฎี นั้นเป็นคำถามที่ไม่มีคำตอบตายตัว แต่เรามาทำความเข้าใจกลุ่มทฤษฎีหลักๆ และลักษณะเด่นของแต่ละกลุ่มกัน

การแบ่งประเภททฤษฎีแรงจูงใจมักจะแบ่งเป็นกลุ่มใหญ่ๆ ได้ดังนี้

1. ทฤษฎีเนื้อหา (Content Theories): กลุ่มทฤษฎีนี้เน้นที่ สิ่งที่ ทำให้เกิดแรงจูงใจ คืออะไรที่บุคคลต้องการ โดยมุ่งศึกษาปัจจัยภายในตัวบุคคลที่เป็นแรงขับเคลื่อนพฤติกรรม ตัวอย่างที่โดดเด่น ได้แก่:

• ลำดับชั้นความต้องการของมาสโลว์ (Maslows Hierarchy of Needs): ทฤษฎีนี้จัดลำดับความต้องการของมนุษย์เป็น 5 ระดับ ตั้งแต่ระดับพื้นฐานอย่างความต้องการทางกายภาพ (อาหาร, ที่อยู่อาศัย) ไปจนถึงความต้องการในระดับสูงสุดอย่างการบรรลุศักยภาพสูงสุด (Self-actualization) โดยระบุว่าความต้องการในระดับต่ำกว่าต้องได้รับการตอบสนองก่อนจึงจะไปสู่ระดับที่สูงขึ้นได้

• ทฤษฎีสองปัจจัยของเฮิร์ทซ์เบิร์ก (Herzbergs Two-Factor Theory): ทฤษฎีนี้แบ่งปัจจัยที่สร้างแรงจูงใจออกเป็นสองประเภท คือ ปัจจัยสุขอนามัย (Hygiene Factors) เช่น เงินเดือน, สภาพแวดล้อมการทำงาน ซึ่งหากขาดไปจะทำให้เกิดความไม่พอใจ แต่หากมีเพียงพอก็ไม่ได้หมายความว่าจะทำให้เกิดแรงจูงใจ และปัจจัยสร้างแรงจูงใจ (Motivators) เช่น ความรับผิดชอบ, การได้รับการยอมรับ ซึ่งปัจจัยเหล่านี้จะสร้างความพึงพอใจและแรงจูงใจอย่างแท้จริง

2. ทฤษฎีกระบวนการ (Process Theories): กลุ่มทฤษฎีนี้มุ่งเน้นไปที่ กระบวนการ หรือกลไกภายในจิตใจที่นำไปสู่การตัดสินใจเลือกที่จะกระทำการใดๆ เพื่อให้บรรลุเป้าหมาย ตัวอย่างเช่น:

• ทฤษฎีความคาดหวัง (Expectancy Theory) ของวีรูม (Vroom): ทฤษฎีนี้เน้นความสัมพันธ์ระหว่างความพยายาม, ความสำเร็จ, และผลตอบแทน โดยระบุว่าแรงจูงใจเกิดขึ้นเมื่อบุคคลเชื่อว่าความพยายามของตนจะนำไปสู่ความสำเร็จ และความสำเร็จนั้นจะนำไปสู่ผลตอบแทนที่พึงพอใจ

• ทฤษฎีความเสมอภาค (Equity Theory): ทฤษฎีนี้เน้นความสำคัญของการรับรู้ความเป็นธรรม บุคคลจะถูกแรงจูงใจให้ทำงานเมื่อรู้สึกว่าตนได้รับการปฏิบัติอย่างยุติธรรมเมื่อเทียบกับผู้อื่นที่ทำงานลักษณะเดียวกัน

3. ทฤษฎีสมัยใหม่ (Contemporary Theories): กลุ่มนี้เป็นทฤษฎีที่พัฒนาขึ้นในยุคหลัง โดยพยายามผสานหรือขยายความจากทฤษฎีเดิมๆ เช่น ทฤษฎีการตั้งเป้าหมาย (Goal-Setting Theory), ทฤษฎีการควบคุมตนเอง (Self-Determination Theory) และอื่นๆ อีกมากมาย ซึ่งแต่ละทฤษฎีก็มีการปรับปรุงและพัฒนาอย่างต่อเนื่อง ทำให้ไม่สามารถระบุจำนวนที่แน่นอนได้

สรุปได้ว่า การหาจำนวนทฤษฎีแรงจูงใจที่แน่ชัดนั้นเป็นไปไม่ได้ เพราะแต่ละทฤษฎีมีการพัฒนาและปรับปรุงอย่างต่อเนื่อง และยังมีการนำทฤษฎีหลายๆ ทฤษฎีมาผสมผสานกันเพื่อให้เข้าใจภาพรวมของแรงจูงใจได้ดียิ่งขึ้น ดังนั้น การศึกษาและทำความเข้าใจทฤษฎีแรงจูงใจจึงเป็นการเดินทางที่ไม่มีที่สิ้นสุด แต่เป็นการเดินทางที่น่าสนใจและมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการนำไปประยุกต์ใช้ในด้านต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นการบริหารจัดการบุคลากร, การพัฒนาตนเอง, หรือแม้แต่การทำความเข้าใจพฤติกรรมของตนเองและผู้อื่น