คำนวณน้ำเกลือยังไง

คำนวณน้ำเกลือให้แม่นยำ: คู่มือฉบับเข้าใจง่าย เน้นความปลอดภัยและถูกต้อง

การให้น้ำเกลือเป็นหัตถการทางการแพทย์ที่สำคัญ มีบทบาทในการรักษาสมดุลของเหลวในร่างกาย ชดเชยการสูญเสียน้ำและเกลือแร่ รวมถึงให้ยาผ่านทางหลอดเลือดดำ การคำนวณปริมาณน้ำเกลือที่ถูกต้องจึงเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง เพื่อหลีกเลี่ยงภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้น เช่น ภาวะน้ำเกิน (Fluid Overload) หรือภาวะขาดน้ำ (Dehydration)

บทความนี้จะนำเสนอแนวทางการคำนวณน้ำเกลืออย่างละเอียด เน้นความเข้าใจง่ายและสามารถนำไปประยุกต์ใช้ได้จริง โดยจะครอบคลุมทั้งหลักการพื้นฐาน วิธีการคำนวณ และปัจจัยที่ต้องพิจารณา เพื่อให้มั่นใจได้ว่าการให้น้ำเกลือเป็นไปอย่างปลอดภัยและมีประสิทธิภาพ

หลักการพื้นฐานที่ควรรู้ก่อนคำนวณน้ำเกลือ:

1. ความต้องการของเหลวพื้นฐาน (Maintenance Fluid): ร่างกายต้องการของเหลวเพื่อรักษาสมดุลการทำงานของอวัยวะต่างๆ ในแต่ละวัน ปริมาณนี้จะแตกต่างกันไปตามน้ำหนักตัว อายุ สภาพร่างกาย และโรคประจำตัว การคำนวณความต้องการของเหลวพื้นฐานเป็นจุดเริ่มต้นสำคัญในการกำหนดปริมาณน้ำเกลือที่จะให้

2. การชดเชยการสูญเสีย (Fluid Deficit): ในกรณีที่ผู้ป่วยมีการสูญเสียของเหลว เช่น จากภาวะขาดน้ำ ท้องเสีย อาเจียน หรือเลือดออก จะต้องคำนวณปริมาณของเหลวที่ต้องชดเชยเพิ่มเติม

3. ปัจจัยการหยด (Drop Factor): คือจำนวนหยดของน้ำเกลือที่เท่ากับ 1 มิลลิลิตร (มล.) ซึ่งจะแตกต่างกันไปตามชนิดของชุดให้น้ำเกลือ โดยทั่วไปชุดให้น้ำเกลือแบบมาตรฐานจะมีปัจจัยการหยด 20 หยด/มล. ส่วนชุดให้น้ำเกลือแบบเด็กจะมีปัจจัยการหยด 60 หยด/มล. การทราบปัจจัยการหยดที่ถูกต้องเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับการคำนวณอัตราการหยดที่แม่นยำ

4. สารละลายน้ำเกลือ: มีหลายชนิดให้เลือกใช้ เช่น Normal Saline (0.9% NaCl), Ringer’s Lactate, Dextrose in Water ซึ่งแต่ละชนิดมีข้อบ่งชี้และข้อควรระวังในการใช้แตกต่างกัน การเลือกชนิดของสารละลายที่เหมาะสมขึ้นอยู่กับสภาวะของผู้ป่วยและดุลยพินิจของแพทย์

วิธีการคำนวณน้ำเกลืออย่างง่าย:

1. คำนวณความต้องการของเหลวพื้นฐาน (Maintenance Fluid):

   • สำหรับผู้ใหญ่:
     • ใช้สูตร 4-2-1:
       • 4 มล./กก./ชั่วโมง สำหรับ 10 กก. แรก
       • 2 มล./กก./ชั่วโมง สำหรับ 10 กก. ต่อไป
       • 1 มล./กก./ชั่วโมง สำหรับน้ำหนักที่เหลือ
     • ตัวอย่าง: ผู้ป่วยหนัก 60 กก. จะมีความต้องการของเหลวพื้นฐาน: (4 มล. x 10 กก.) + (2 มล. x 10 กก.) + (1 มล. x 40 กก.) = 40 + 20 + 40 = 100 มล./ชั่วโมง
   • สำหรับเด็ก: มีสูตรที่ละเอียดกว่า ขึ้นอยู่กับช่วงอายุ ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกร

2. ประเมินและคำนวณการสูญเสียของเหลว (Fluid Deficit): พิจารณาจากอาการและอาการแสดง เช่น ผิวหนังเหี่ยวแห้ง ปากแห้ง ความดันโลหิตต่ำ ปัสสาวะน้อย หรือผลการตรวจทางห้องปฏิบัติการ เช่น ระดับ Electrolyte ที่ผิดปกติ การคำนวณปริมาณที่ต้องชดเชยขึ้นอยู่กับความรุนแรงของการสูญเสีย

3. รวมความต้องการพื้นฐานและการชดเชยการสูญเสีย: ปริมาณน้ำเกลือที่ต้องให้ต่อวัน = ความต้องการของเหลวพื้นฐานต่อวัน + ปริมาณที่ต้องชดเชยการสูญเสีย

4. คำนวณอัตราการหยด (Drop Rate):

   • ใช้สูตร: อัตราการหยด (หยด/นาที) = (ปริมาตรรวม (มล.) x ปัจจัยการหยด (หยด/มล.)) / เวลา (นาที)
   • ตัวอย่าง: หากต้องการให้น้ำเกลือ 1000 มล. ภายใน 8 ชั่วโมง โดยใช้ชุดให้น้ำเกลือที่มีปัจจัยการหยด 20 หยด/มล. จะคำนวณได้ดังนี้:
     • อัตราการหยด = (1000 มล. x 20 หยด/มล.) / (8 ชั่วโมง x 60 นาที/ชั่วโมง) = 20000 หยด / 480 นาที = 41.67 หยด/นาที (ปัดเป็น 42 หยด/นาที)

ตัวอย่างข้อมูลแนะนำใหม่:

• ปริมาตรรวม (มล.) = อัตราการหยด (หยด/นาที) x เวลา (นาที) / ปัจจัยการหยด (หยด/มล.) (สูตรนี้ใช้ในการคำนวณปริมาตรน้ำเกลือที่ให้ เมื่อทราบอัตราการหยด เวลา และปัจจัยการหยด)

ปัจจัยที่ต้องพิจารณาเพิ่มเติม:

• สภาวะของผู้ป่วย: โรคประจำตัว (เช่น โรคหัวใจ โรคไต) อายุ น้ำหนักตัว ระดับความรู้สึกตัว และความสามารถในการขับถ่ายของเหลว
• ชนิดของสารละลาย: เลือกสารละลายที่เหมาะสมกับสภาวะของผู้ป่วย
• ความเร็วในการให้: ควรเริ่มต้นด้วยอัตราการให้ที่ช้าก่อน แล้วค่อยๆ ปรับเพิ่มขึ้นตามความจำเป็น
• การติดตามอาการ: เฝ้าระวังอาการของผู้ป่วยอย่างใกล้ชิด เช่น อาการบวม หายใจลำบาก หรือเปลี่ยนแปลงของสัญญาณชีพ

ข้อควรระวัง:

• การคำนวณน้ำเกลือควรอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์หรือบุคลากรทางการแพทย์ที่มีความรู้และประสบการณ์
• สูตรการคำนวณเป็นเพียงแนวทางเบื้องต้น การปรับปริมาณน้ำเกลือที่ให้ขึ้นอยู่กับสภาวะของผู้ป่วยแต่ละราย
• หากมีข้อสงสัย ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกร

สรุป:

การคำนวณน้ำเกลือเป็นทักษะที่สำคัญสำหรับบุคลากรทางการแพทย์ การทำความเข้าใจหลักการพื้นฐาน วิธีการคำนวณ และปัจจัยที่ต้องพิจารณา จะช่วยให้การให้น้ำเกลือเป็นไปอย่างปลอดภัยและมีประสิทธิภาพ อย่างไรก็ตาม การตัดสินใจเกี่ยวกับการให้น้ำเกลือควรอยู่ภายใต้ดุลยพินิจของแพทย์และพิจารณาจากสภาวะของผู้ป่วยเป็นรายบุคคลเสมอ