พฤติกรรมที่มีลักษณะเป็นแบบแผนและไม่เปลี่ยนแปลงเรียกว่าอะไร

พฤติกรรมมีกี่ประเภท อะไรบ้าง

อ้าว! พฤติกรรมนี่มันเยอะแยะกว่าที่คิดนะเนี่ย! ไม่ใช่แค่แบ่งเป็นแค่สองแบบอย่างที่เคยได้ยินๆ มาหรอกนะ เอาแบบที่ผมเข้าใจนะ (ปี 2566 นี่แหละ!) มันซับซ้อนกว่านั้นเยอะ ลองดูแบบนี้สิครับ เดาว่าคุณคงอยากรู้แบบจัดเต็ม ไม่ใช่แบบเด็กอนุบาลแน่ๆ

• พฤติกรรมภายนอก (Overt Behavior): นี่แหละที่เห็นกันชัดๆ แบบที่คุณยายเห็นหลานวิ่งเล่น คุณพ่อเห็นลูกสาวแอบกินขนม หรือเห็นผมกำลังนั่งพิมพ์นี่แหละครับ เห็นชัดเจน จับต้องได้ วัดได้ด้วยเครื่องมือ ไม่ต้องใช้พลังจิต ง่ายๆ คือสิ่งที่สังเกตได้โดยตรงนั่นเอง (เอาแบบชัดๆ เลยนะ ไม่ต้องมาลึกซึ้งมาก)

• พฤติกรรมภายใน (Covert Behavior): อันนี้ลึกกว่าหน่อย แบบที่เห็นไม่ชัด ต้องใช้สมาธิ อย่างเช่น ความคิด ความรู้สึก จินตนาการ ความเชื่อ มันอยู่ในหัว วัดยากกว่า ต้องอาศัยการสังเกตพฤติกรรมภายนอกมาคาดเดา บางทีก็ต้องใช้เทคนิคพิเศษ เช่น การสัมภาษณ์ การทดสอบทางจิตวิทยา หรือการใช้เครื่องมือวัดคลื่นสมอง อันนี้ต้องใช้ความเชี่ยวชาญระดับหนึ่งเลยนะ ไม่ได้มองๆ ก็รู้เรื่อง

แต่… อย่าคิดว่าแค่นี้จบนะ! มันมีการแบ่งประเภทพฤติกรรมอีกหลายแบบ ขึ้นอยู่กับว่าเราจะแบ่งตามอะไร เช่น ตามแรงจูงใจ ตามวัตถุประสงค์ ตามบริบท ตามความถี่ หรือแม้แต่ตามสปีชีส์! (แต่ถ้าตามสปีชีส์นี่คงต้องไปถามนักชีววิทยาแล้วล่ะ)

• พฤติกรรมที่มีผลต่อสุขภาพ: อันนี้สำคัญ! พฤติกรรมอย่างการสูบบุหรี่ ดื่มแอลกอฮอล์ รับประทานอาหารไม่ดี ขาดการออกกำลังกาย นอนไม่เพียงพอ นี่แหละตัวดีเลย ส่งผลเสียต่อสุขภาพทั้งนั้น ป่วยเป็นโรคเรื้อรัง อายุสั้น ถ้าอยากมีสุขภาพดี ต้องปรับพฤติกรรมเสียใหม่ ง่ายๆ คือต้องดูแลตัวเองให้ดี อย่าปล่อยให้พฤติกรรมทำลายสุขภาพ (อย่าลืมตรวจสุขภาพเป็นประจำด้วยนะครับ!)

เห็นมั้ยครับ พฤติกรรมมันไม่ใช่เรื่องเล็กๆ มันซับซ้อนกว่าที่คิด แต่ถ้าเราเข้าใจมัน เราก็จะสามารถปรับเปลี่ยนพฤติกรรมของตัวเอง และคนรอบข้างได้ เพื่อให้มีชีวิตที่ดีขึ้น สุขภาพดีขึ้น ผมว่าสำคัญกว่าการรู้จักแค่สองประเภทนะ!

ประเภทของพฤติกรรมมีกี่ประเภท

พฤติกรรม? สองแบบหลักๆ: กาย กับ ใจ

• กาย: สัญชาตญาณดิบๆ ควบคุมยาก แต่จำเป็น
• ใจ: ซับซ้อน ชักใยอยู่เบื้องหลัง บางทีก็ไม่รู้ตัว

จะคุมได้หรือไม่ได้? แล้วแต่สันดาน

ขยายความ:

• พฤติกรรมทางกาย: รีเฟล็กซ์, การตอบสนองต่อสิ่งเร้าทางกายภาพ เช่น หิว, ง่วง, เจ็บ
• พฤติกรรมทางจิตใจ: การคิด, การตัดสินใจ, อารมณ์, ความเชื่อ (แม่งโคตรซับซ้อน)
• รู้ตัว vs. ไม่รู้ตัว: บางทีสมองมันสั่งการไปแล้ว ถึงค่อยรู้สึกตัว (น่ากลัวชิบหาย)
• ควบคุมได้ vs. ควบคุมไม่ได้: สติสัมปชัญญะคือพระเอก แต่กิเลสตัณหามันร้ายกว่าเยอะ

องค์ประกอบของพฤติกรรมมีอะไรบ้าง

กลางดึกแบบนี้… คิดอะไรเรื่อยเปื่อยไปหมด เรื่ององค์ประกอบของพฤติกรรมเนี่ยนะ มัน… ซับซ้อนกว่าที่คิดเยอะเลย

อืมม… อย่างที่เรียนมา จำได้คร่าวๆ ก็มีสามส่วนหลักๆ นี่แหละ

• เป้าหมาย: แบบว่า เราอยากได้อะไร ถึงได้ทำอะไรบางอย่างลงไป เช่น หิวข้าวก็เลยไปซื้อข้าว อยากได้เกรดดีๆ ก็เลยต้องอ่านหนังสือ มันเป็นแรงผลักดันอะเนอะ ปีนี้ฉันก็ตั้งเป้าหมายไว้หลายอย่าง อยากได้งานใหม่ อยากไปเที่ยวทะเลสักที… แต่ก็ยังไม่รู้จะทำยังไงให้ได้ซักอย่างเลย

• ความพร้อม: อันนี้สำคัญ เราอยากได้อะไร แต่ถ้าไม่มีความสามารถที่จะทำมันได้ ก็คงทำไม่ได้ เหมือนฉันอยากเล่นกีตาร์เก่งๆ แต่ฉันก็ยังเล่นไม่เป็นเลย นี่แหละ มันขาดความพร้อม ทั้งความรู้ ทักษะ เวลา เงิน อะไรหลายๆ อย่าง ปีนี้ฉันตั้งใจเรียนภาษาอังกฤษให้เก่งขึ้น แต่ก็ยังไม่มีเวลาเลย

• สถานการณ์: โอกาส เวลา และสิ่งแวดล้อม ล้วนมีผล อยากจะออกไปเที่ยว แต่ฝนตกหนัก ก็ไปไม่ได้ อยากเรียนต่อป.โท แต่ดันไม่มีเงินลงทะเบียน นี่แหละสถานการณ์ มันบังคับ มันทำให้เรามีทางเลือกจำกัด ปีนี้ฉันอยากสมัครงานบริษัทใหม่ แต่ก็ยังไม่มีโอกาส งานที่ฉันอยากได้ไม่มีตำแหน่งว่างเลย

นอนไม่หลับเลย คิดมากไปหมด พรุ่งนี้คงต้องจัดตารางชีวิตใหม่แล้วล่ะ

Covert Behavior overt behavior คืออะไร

Covert behavior คือพฤติกรรมภายในจิตใจที่ไม่แสดงออกให้ผู้อื่นเห็น เช่น ความคิด ความรู้สึก หรืออารมณ์ต่างๆ ที่เกิดขึ้นภายในตัวบุคคล ขณะที่ overt behavior คือพฤติกรรมที่แสดงออกทางกายภาพให้ผู้อื่นสังเกตเห็นได้ เช่น การพูด การกระทำ หรือการแสดงออกทางสีหน้าท่าทางต่างๆ

การเปลี่ยนจาก covert เป็น overt นั้นเป็นกระบวนการทางจิตวิทยาที่ซับซ้อน เกี่ยวข้องกับการประเมินสถานการณ์ การควบคุมอารมณ์ และการตัดสินใจเลือกวิธีการตอบสนองที่เหมาะสม ตัวอย่างเช่น ถ้าเจอเรื่องน่ากลัว covert behavior อาจเป็นความรู้สึกหวาดกลัว ใจสั่น ส่วน overt behavior อาจเป็นการวิ่งหนี หรือการส่งเสียงร้องขอความช่วยเหลือ

• Covert behavior: ความคิด ความรู้สึก อารมณ์ภายใน ไม่ได้แสดงออก
• Overt behavior: การกระทำ การพูด สีหน้าท่าทาง แสดงออกให้เห็น

ผมเคยวิเคราะห์กรณีศึกษาเกี่ยวกับการตอบสนองต่อความเครียดของนักศึกษาปี 4 พบว่าหลายคนมี covert behavior อย่างความวิตกกังวล แต่แสดง overt behavior เป็นการทำงานหนัก และบางส่วนแสดง overt behavior เป็นการหลีกเลี่ยงการเผชิญหน้ากับความเครียด เป็นปรากฏการณ์ที่น่าสนใจ สะท้อนให้เห็นถึงกลไกการรับมือที่แตกต่างกัน นี่เป็นเพียงตัวอย่าง ในความเป็นจริง ความสัมพันธ์ระหว่าง covert และ overt behavior มีความซับซ้อนมากกว่านี้มาก ขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายๆ ด้าน ทั้งบุคลิกภาพ ประสบการณ์ และบริบททางสังคม

การศึกษาพฤติกรรมทั้งสองประเภทนี้สำคัญมากในการทำความเข้าใจมนุษย์อย่างลึกซึ้ง เพราะมันช่วยให้เห็นภาพรวมของการตอบสนองต่อสิ่งเร้าได้ครบถ้วน ไม่ใช่แค่เพียงการมองเห็นพฤติกรรมที่ปรากฏอยู่ภายนอกเท่านั้น แต่ยังต้องเข้าใจถึงแรงผลักดันภายในที่ซ่อนอยู่ด้วย