อะไรเป็นยีนเด่นยีนด้อย

ยีนเด่น ยีนด้อย: การแสดงออกของลักษณะทางพันธุกรรม

เรามักได้ยินคำว่า “ยีนเด่น” และ “ยีนด้อย” เมื่อพูดถึงการถ่ายทอดลักษณะทางพันธุกรรม แต่แท้จริงแล้ว ความหมายและกลไกการทำงานของยีนทั้งสองชนิดนี้เป็นอย่างไร? ลองมาทำความเข้าใจกันแบบง่ายๆ

ร่างกายของเรามีลักษณะเฉพาะตัวมากมาย ตั้งแต่สีผิว สีผม รูปร่างหน้าตา ไปจนถึงความเสี่ยงต่อโรคต่างๆ ลักษณะเหล่านี้ถูกกำหนดโดยหน่วยพันธุกรรมที่เรียกว่า “ยีน” ซึ่งบรรจุอยู่ในโครโมโซมที่เราได้รับมาจากพ่อและแม่ แต่ละลักษณะจะถูกควบคุมโดยยีนอย่างน้อยหนึ่งคู่ โดยได้รับมาจากพ่อหนึ่งชุดและแม่หนึ่งชุด

ยีนที่ควบคุมลักษณะเดียวกัน แต่มีรูปแบบที่แตกต่างกัน เราเรียกว่า “อัลลีล” (allele) อัลลีลเหล่านี้สามารถแบ่งออกเป็นสองประเภทหลักๆ คือ ยีนเด่นและยีนด้อย

• ยีนเด่น (Dominant gene): คือยีนที่แสดงออกได้อย่างชัดเจน แม้ว่าจะมีเพียงชุดเดียว นั่นหมายความว่า ถ้าบุคคลได้รับยีนเด่นมาจากพ่อหรือแม่เพียงฝ่ายเดียว ลักษณะที่ยีนนั้นควบคุมก็จะปรากฏออกมา ตัวอย่างเช่น ลักษณะติ่งหู ถ้ายีนที่ควบคุมลักษณะมีติ่งหูเป็นยีนเด่น แม้ว่าจะได้รับยีนมีติ่งหูมาจากพ่อหรือแม่เพียงฝ่ายเดียว บุคคลนั้นก็จะมีติ่งหู

• ยีนด้อย (Recessive gene): คือยีนที่แสดงออกได้ก็ต่อเมื่อได้รับมาทั้งสองชุด จากทั้งพ่อและแม่ ถ้ายีนด้อยมาคู่กับยีนเด่น ลักษณะของยีนด้อยจะถูกบดบัง และลักษณะของยีนเด่นจะแสดงออกมาแทน ตัวอย่างเช่น ถ้ายีนที่ควบคุมลักษณะไม่มีติ่งหูเป็นยีนด้อย บุคคลนั้นจะไม่มีติ่งหูก็ต่อเมื่อได้รับยีนไม่มีติ่งหูมาจากทั้งพ่อและแม่

การทำความเข้าใจเรื่องยีนเด่นและยีนด้อย ช่วยให้เราเข้าใจการถ่ายทอดลักษณะทางพันธุกรรมจากรุ่นสู่รุ่น และสามารถนำความรู้นี้ไปประยุกต์ใช้ในด้านต่างๆ เช่น การปรับปรุงพันธุ์พืชและสัตว์ การวินิจฉัยโรคทางพันธุกรรม และการให้คำปรึกษาทางพันธุกรรม อย่างไรก็ตาม การแสดงออกของยีนมีความซับซ้อน และไม่ได้ขึ้นอยู่กับยีนเด่นและยีนด้อยเพียงอย่างเดียว ยังมีปัจจัยอื่นๆ เช่น ปัจจัยทางสิ่งแวดล้อม และการทำงานร่วมกันของยีนหลายๆ ตำแหน่ง ที่ส่งผลต่อลักษณะที่ปรากฏออกมาด้วย