ภูมิคุ้มกันไม่จําเพาะ มีอะไรบ้าง

ภูมิคุ้มกันไม่จำเพาะ: เส้นป้องกันแรกของร่างกายที่คุณอาจมองข้าม

ระบบภูมิคุ้มกันของมนุษย์เปรียบเสมือนกองทัพที่มีความซับซ้อน ประกอบด้วยทหารหลายเหล่าที่ร่วมมือกันต่อสู้กับศัตรูผู้บุกรุกอย่างเชื้อโรค ก่อนที่กองกำลังภูมิคุ้มกันจำเพาะอย่างเซลล์ T และเซลล์ B จะเข้ามาจัดการ มีกองกำลังป้องกันด่านหน้าที่ทำงานตลอดเวลาโดยไม่จำเป็นต้อง “เรียนรู้” ศัตรูมาก่อน นั่นคือ ภูมิคุ้มกันไม่จำเพาะ ซึ่งเป็นกลไกสำคัญที่ปกป้องร่างกายจากการรุกรานของเชื้อโรคต่างๆ ตั้งแต่แบคทีเรีย ไวรัส ไปจนถึงสารแปลกปลอม

ภูมิคุ้มกันไม่จำเพาะนี้ไม่ได้มีเป้าหมายเฉพาะเจาะจงกับเชื้อโรคชนิดใดชนิดหนึ่ง แต่จะทำหน้าที่กำจัดสิ่งแปลกปลอมทุกชนิดที่เข้าสู่ร่างกาย กลไกการทำงานมีหลากหลาย ทำงานประสานกันอย่างมีประสิทธิภาพ สามารถแบ่งออกได้เป็นหลักๆ ดังนี้:

1. กำแพงป้องกันทางกายภาพ: นี่คือแนวป้องกันด่านแรกที่คุณอาจมองข้ามไป แต่มีความสำคัญอย่างยิ่ง ได้แก่:

• ผิวหนัง: ชั้นผิวหนังที่แข็งแรงและสมบูรณ์ เป็นกำแพงกั้นเชื้อโรคไม่ให้เข้าสู่ร่างกายได้อย่างมีประสิทธิภาพ ความเสียหายของผิวหนัง เช่น แผลถลอก แผลไหม้ จึงเพิ่มโอกาสเสี่ยงต่อการติดเชื้อได้
• เยื่อบุ: เยื่อบุอ่อนๆ ที่บุผนังอวัยวะต่างๆ เช่น เยื่อบุทางเดินอาหาร ทางเดินหายใจ ทางเดินปัสสาวะ จะสร้างเมือก (mucus) ที่เหนียวข้น ดักจับเชื้อโรคและสารแปลกปลอม พร้อมทั้งขับออกจากร่างกาย
• ขนและเส้นขนจมูก: ทำหน้าที่ดักจับฝุ่นละอองและเชื้อโรค ป้องกันไม่ให้เข้าสู่ระบบทางเดินหายใจส่วนลึก

2. สารเคมีป้องกัน: นอกจากกำแพงกายภาพแล้ว ร่างกายยังมีสารเคมีหลากหลายชนิดที่ช่วยต่อสู้กับเชื้อโรค ตัวอย่างเช่น:

• น้ำตา: ประกอบด้วยสารไลโซไซม์ (lysozyme) ซึ่งมีฤทธิ์ฆ่าแบคทีเรีย
• น้ำลาย: เช่นเดียวกับน้ำตา มีไลโซไซม์ และยังมีเอนไซม์อื่นๆ ที่ช่วยยับยั้งการเจริญเติบโตของจุลินทรีย์
• กรดในกระเพาะอาหาร: มีค่า pH ต่ำ ซึ่งสามารถฆ่าเชื้อโรคจำนวนมากได้
• ซีบัม (sebum): ไขมันจากต่อมไขมันบนผิวหนัง ช่วยสร้างสภาพแวดล้อมที่ไม่เหมาะสมต่อการเจริญเติบโตของเชื้อโรคบางชนิด

3. กระบวนการกำจัดสิ่งแปลกปลอม:

• การไอและจาม: กลไกการขับไล่สิ่งแปลกปลอมออกจากทางเดินหายใจ
• การอาเจียนและถ่ายเหลว: กำจัดสารพิษและเชื้อโรคออกจากระบบทางเดินอาหาร
• ระบบน้ำเหลือง: เซลล์เม็ดเลือดขาวชนิดต่างๆ เช่น แมคโครฟาจ (macrophage) และนิวโทรฟิล (neutrophil) จะทำหน้าที่กินเชื้อโรคและสารแปลกปลอม เป็นกระบวนการที่เรียกว่า phagocytosis

4. ปฏิกิริยาการอักเสบ: เมื่อมีการบาดเจ็บหรือเชื้อโรคเข้าสู่ร่างกาย จะเกิดปฏิกิริยาการอักเสบขึ้น ซึ่งเป็นกลไกการป้องกันที่สำคัญ อาการอักเสบ เช่น บวม แดง ร้อน เจ็บ เป็นสัญญาณบ่งบอกว่าร่างกายกำลังต่อสู้กับสิ่งแปลกปลอม การอักเสบจะช่วยเพิ่มการไหลเวียนของเลือด นำเซลล์เม็ดเลือดขาวมาสู่บริเวณที่ติดเชื้อ เพื่อกำจัดเชื้อโรค

ภูมิคุ้มกันไม่จำเพาะเป็นกลไกสำคัญที่ปกป้องร่างกาย การรักษาสุขภาพที่ดี เช่น การรับประทานอาหารที่มีประโยชน์ การออกกำลังกาย การพักผ่อนให้เพียงพอ และการหลีกเลี่ยงพฤติกรรมเสี่ยงต่างๆ จะช่วยเสริมสร้างประสิทธิภาพของภูมิคุ้มกันไม่จำเพาะ ทำให้ร่างกายแข็งแรง ต้านทานโรคได้ดียิ่งขึ้น