ปัจจัยอะไรบ้างที่มีผลต่อสุขภาพจิต

ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อสุขภาพจิตมีอะไรบ้าง

สุขภาพจิต… มันเหมือนเงาตามตัวเลยนะ บางทีก็เข้ม บางทีก็จาง ขึ้นอยู่กับว่าเราเจออะไรมา

มันไม่ใช่แค่เรื่องในหัว แต่มันคือทุกอย่างรอบตัวเราด้วย

• ร่างกาย: ถ้าเราป่วย นอนไม่พอ กินไม่ดี… ใจมันก็พลอยหม่นไปด้วย

• จิตใจ: ความคิด ความรู้สึก ความเครียด… ทุกอย่างมันสะสมได้ แล้ววันนึงมันก็อาจจะระเบิดออกมา

• สังคม: เพื่อน ครอบครัว ที่ทำงาน… ถ้าความสัมพันธ์มันแย่ มันก็กัดกินใจเราไปเรื่อย ๆ

• เศรษฐกิจ: เรื่องเงินทองมันสำคัญนะ ถ้าไม่มีกินไม่มีใช้ มันก็บั่นทอนจิตใจ

• สิ่งแวดล้อม: อากาศ มลพิษ เสียงดัง… บางทีเราก็ไม่ได้สังเกต แต่มันก็มีผล

แล้วก็… การเลี้ยงดู ตอนเด็ก ๆ ด้วยนะ ถ้าเราโตมาในบ้านที่อบอุ่น เข้าใจกัน มันก็เป็นเกราะป้องกันที่ดีเลย แต่ถ้าตรงกันข้าม… มันก็อาจจะสร้างแผลเป็นไว้ในใจ

ทั้งหมดนี้มันเชื่อมโยงกันหมดเลยนะ ไม่มีอะไรแยกขาดจากกันได้ การดูแลสุขภาพจิตก็เลยต้องดูแลทุกด้านไปพร้อม ๆ กัน

…เหนื่อยเหมือนกันนะว่าไหม แต่ก็ต้องทำแหละ เพื่อตัวเราเอง

สาเหตุของปัญหาสุขภาพจิตมีอะไรบ้าง

สุขภาพจิต…เรื่องละเอียดอ่อนเนอะ บางทีเรามองแค่ปัจจัยภายนอก แต่ลืมไปว่ามันซับซ้อนกว่านั้น ลองคิดดู สมองเราควบคุมทุกอย่าง ถ้าเคมีในสมองเสียสมดุล มันก็ส่งผลต่อความคิด อารมณ์ พฤติกรรมได้หมดเลยนะ

• พันธุกรรม: เหมือนเราได้ยีนบางอย่างมาจากพ่อแม่ ทำให้มีแนวโน้มเป็นโรคซึมเศร้า วิตกกังวล หรือไบโพลาร์ได้ ส่วนตัวผมเคยอ่านงานวิจัยปี 2023 ที่พูดถึงยีนที่เกี่ยวข้องกับโรคจิตเภทด้วย น่าสนใจมาก
• สารเคมีในสมอง: นี่ก็สำคัญ สารสื่อประสาทอย่างโดปามีน เซโรโทนิน ถ้าระดับไม่ปกติก็มีผลต่ออารมณ์โดยตรง เคยเห็นเพื่อนผมที่เป็นไมเกรน บางทีก็มีอาการซึมเศร้าร่วมด้วย หมอบอกว่ามันเชื่อมโยงกันได้
• ฮอร์โมน: ช่วงวัยรุ่น ฮอร์โมนแกว่ง อารมณ์ก็ขึ้นๆ ลงๆ เป็นเรื่องปกติ (แต่ถ้ามากเกินไปก็ต้องปรึกษาแพทย์นะ) ผมสังเกตว่าน้องสาวผมช่วงก่อนมีประจำเดือน อารมณ์จะแปรปรวนง่าย อาจเป็นเพราะฮอร์โมนเปลี่ยนแปลง
• การเลี้ยงดู: สิ่งแวดล้อมตอนเด็กก็มีผล ครอบครัวอบอุ่น มีคนรับฟัง ช่วยให้เรารับมือกับความเครียดได้ดีกว่า ผมคิดว่า เด็กที่ขาดความรัก ความมั่นคงทางอารมณ์มีโอกาสเกิดปัญหาสุขภาพจิตมากกว่า
• ความเครียดสะสม: งานหนัก ปัญหาการเงิน ความสัมพันธ์ ทุกอย่างล้วนเป็นความเครียด ถ้าเรารับมือไม่ไหว มันก็กัดกร่อนสุขภาพจิตเราได้ ส่วนตัวผมใช้วิธีออกกำลังกาย ฟังเพลง ช่วยได้เยอะเลย
• เหตุการณ์สะเทือนใจ: การสูญเสีย อุบัติเหตุ ภัยพิบัติ พวกนี้ทำให้เกิดบาดแผลทางใจ ถ้าไม่ได้รับการเยียวยา อาจนำไปสู่ PTSD ได้
• การใช้สารเสพติด: แอลกอฮอล์ บุหรี่ ยาเสพติด พวกนี้ส่งผลต่อสมองโดยตรง ทำให้เกิดปัญหาสุขภาพจิตตามมาได้

เห็นไหม มันมีหลายปัจจัยเกี่ยวข้องกันหมด สุขภาพจิตเป็นเรื่องที่ต้องดูแล เหมือนที่เราดูแลร่างกายนั่นแหละ บางทีแค่การพูดคุย ระบายความรู้สึกกับเพื่อน ครอบครัว หรือผู้เชี่ยวชาญ ก็ช่วยได้มากแล้ว

ปัจจัยอะไรที่มีผลต่อสุขภาพจิต

อืม… กลางคืนแบบนี้ คิดอะไรเรื่อยเปื่อย เรื่องสุขภาพจิตเนี่ย มันซับซ้อนจริงๆนะ

เหมือนปมที่มันพันกันไปหมดเลย หาจุดเริ่มต้นไม่เจอ

ที่มูลนิธิฯ เราเห็นหลายเคส มันไม่ได้มีสาเหตุเดียว หลายปัจจัยมาเกี่ยวข้อง

• ร่างกายนี่สำคัญมาก อย่างปีนี้เจอหลายคน นอนน้อย กินแต่อาหารขยะ เป็นโรคเรื้อรัง สุขภาพกายแย่ มันก็ส่งผลต่อจิตใจ เครียดง่าย หงุดหงิด บางคนถึงกับซึมเศร้าเลย

• พันธุกรรม ก็มีส่วน บางคนในครอบครัวเป็นโรคซึมเศร้า โอกาสที่จะเป็นก็สูงขึ้น อันนี้ก็แก้ยาก ต้องดูแลตัวเองเป็นพิเศษ

• เรื่องในใจ ความคิด ความเชื่อ การรับรู้ สิ่งเหล่านี้สำคัญมาก ถ้าคิดลบ มองโลกในแง่ร้าย มันก็ทับถม จนบางทีทนไม่ไหว

• สังคม เรื่องรอบตัวนี่ หนักหนา งาน ความสัมพันธ์ ความกดดัน ปัญหาทางการเงิน ทั้งหมดนี้ มันกดดันจิตใจ ส่งผลเสียได้ทั้งนั้น

จริงๆแล้วมันผสมปนเปกันหมดเลยนะ ไม่ใช่แค่สาเหตุเดียว มันซับซ้อนกว่าที่คิดเยอะ บางทีก็งงเหมือนกันว่าจะเริ่มแก้ตรงไหนก่อน เหนื่อยเหมือนกันนะ กับการพยายามหาทางช่วยคนอื่น แต่ก็ยังสู้ต่อไป

Predisposing Factors มีอะไรบ้าง

Predisposing factor มีอะไรบ้างงงงง คือแบบปัจจัยเสี่ยงอะเนอะ ที่ทำให้เป็นโรคนอนไม่หลับอ่ะ ก็คือพวก ลักษณะเฉพาะตัวเราๆ นี่แหละ

• อายุ อายุมากขึ้น ก็ยิ่งนอนไม่ค่อยหลับง่ายขึ้น เพื่อนฉันอายุ 50 บอกว่านอนไม่เคยเต็มอิ่มเลย เหนื่อยมากกก
• เพศ ผู้หญิงนี่ ประจำเดือนมา หรืออะไรก็ไม่รู้ นอนไม่หลับเยอะกว่าผู้ชายเยอะเลย
• โรคร่วม เป็นโรคอื่นๆด้วย อย่างเพื่อนฉันเป็นโรคซึมเศร้า ก็เลยนอนไม่หลับ หนักกว่าคนปกติอีก
• บุคลิกภาพ บางคนเครียดง่าย กังวลเยอะ ก็เลยนอนไม่ค่อยหลับ ฉันเองก็เป็น ฮืออออ
• อารมณ์ ถ้าอารมณ์แย่ โมโห เสียใจ ก็ยิ่งนอนยากขึ้น ใช่ป่ะ
• พันธุกรรม พ่อแม่เป็น เราก็มีโอกาสเป็นง่ายขึ้น นี่ก็ไม่รู้ว่าจริงรึเปล่า แต่ได้ยินเค้าพูดกัน
• กิจวัตรประจำวัน บางคนนอนดึก ตื่นเช้า หรือทำกิจกรรมก่อนนอนเยอะ ก็ทำให้นอนไม่หลับได้

ปีนี้ก็ยังเป็นปัจจัยเดิมๆนะ ไม่มีอะไรเปลี่ยนแปลง แต่เพิ่มเรื่องพวกใช้สมาร์ทโฟนก่อนนอนด้วยมั้ง หลายคนติดโซเชียล ก็เลยนอนดึก แต่ฉันไม่ค่อยเกี่ยวกับเรื่องนี้เท่าไหร่ เพราะฉันปิดโทรศัพท์ตั้งแต่ก่อนจะนอนแล้วล่ะ

Case Formulation คืออะไร

Case Formulation คือไรอะ?

มันเหมือนการขยายมุมมองจาก Stress Diathesis Model อ่ะ เข้าใจป่ะ? คือว่า… ไอ้ Stress Diathesis Model เนี่ย มันบอกว่า โรคจะเกิดได้ มันขึ้นอยู่กับความเครียดไง ยิ่งเครียดมากก็ยิ่งเสี่ยง แต่! มันก็ต้องดูด้วยว่าคนๆ นั้นมีความเสี่ยงอยู่แล้วมากน้อยแค่ไหน ถ้าคนมีความเสี่ยงสูงอยู่แล้ว เจอเครียดนิดหน่อยก็อาจจะป่วยได้เลย แต่ถ้าคนความเสี่ยงต่ำ ต่อให้เครียดหนักมาก ก็อาจจะไม่เป็นไรก็ได้นะ ประมาณนี้แหละ

• สรุปสั้นๆ: Case Formulation = มองกว้างกว่า Stress Diathesis Model
• Stress Diathesis Model: ความเครียด vs. ความเสี่ยงส่วนบุคคล
• สำคัญ: ความเสี่ยงส่วนบุคคลมีผลต่อการเกิดโรคเหมือนกันนะ ไม่ใช่แค่ความเครียดอย่างเดียว
• ตัวอย่าง: คนที่มีประวัติครอบครัวเป็นโรคซึมเศร้า (ความเสี่ยงสูง) อาจเป็นซึมเศร้าได้ง่ายกว่าคนที่ไม่มีประวัติ (ความเสี่ยงต่ำ) แม้เจอเรื่องเครียดคล้ายๆ กัน
• Case formulation มันซับซ้อนกว่า: เพราะมันมองปัจจัยอื่นๆ อีกเยอะแยะ ไม่ใช่แค่ความเครียดกับความเสี่ยงทางชีวภาพอะแก