Gram stain ตรวจอะไร

แกรมสเตน: กุญแจไขปริศนาแห่งโลกจุลินทรีย์

แกรมสเตน (Gram stain) อาจดูเป็นเพียงขั้นตอนการย้อมสีตัวอย่างจุลินทรีย์ในห้องปฏิบัติการ แต่เบื้องหลังความเรียบง่ายนั้นซ่อนความสำคัญมหาศาล มันคือด่านแรกและสำคัญยิ่งในการวินิจฉัยโรคติดเชื้อแบคทีเรีย เพราะแกรมสเตนช่วยแยกแยะแบคทีเรียออกเป็นสองกลุ่มหลัก คือ แบคทีเรียแกรมบวก (Gram-positive bacteria) และแบคทีเรียแกรมลบ (Gram-negative bacteria) โดยอาศัยความแตกต่างของโครงสร้างผนังเซลล์

กระบวนการย้อมสีนี้ ตั้งชื่อตามนักวิทยาศาสตร์ชาวเดนมาร์ก ฮันส์ คริสเตียน แกรม (Hans Christian Gram) ผู้คิดค้นขึ้นในปี ค.ศ. 1884 อาศัยหลักการของการย้อมสีด้วยคริสตัลไวโอเล็ต (crystal violet) และสารละลายไอโอดีน (iodine) ซึ่งจะเข้าไปจับกับเปปทิโดไกลแคน (peptidoglycan) สารประกอบสำคัญในผนังเซลล์ของแบคทีเรีย จากนั้นจึงล้างด้วยแอลกอฮอล์หรืออะซีโตน แบคทีเรียแกรมบวกที่มีชั้นเปปทิโดไกลแคนหนาจะคงสีม่วงไว้ ในขณะที่แบคทีเรียแกรมลบที่มีชั้นเปปทิโดไกลแคนบางและมีเยื่อหุ้มเซลล์ชั้นนอกจะถูกชะล้างสีออกไป และย้อมทับด้วยสีทับทิม (safranin) จึงปรากฏเป็นสีชมพูหรือแดง

ความแตกต่างของสีที่ปรากฏบนแผ่นสไลด์ ไม่ใช่เพียงแค่ความสวยงามทางสายตา แต่เป็นข้อมูลเบื้องต้นที่สำคัญอย่างยิ่งต่อแพทย์ เพราะมันบ่งบอกถึงความแตกต่างในโครงสร้างผนังเซลล์ ซึ่งสัมพันธ์โดยตรงกับความไวต่อยาปฏิชีวนะ ตัวอย่างเช่น แบคทีเรียแกรมบวกมักไวต่อยาปฏิชีวนะกลุ่มเพนิซิลลิน ขณะที่แบคทีเรียแกรมลบอาจมีความต้านทานต่อยาเหล่านี้ การทราบผลแกรมสเตนอย่างรวดเร็วจึงช่วยให้แพทย์เลือกใช้ยาปฏิชีวนะที่เหมาะสมได้ทันท่วงที ลดระยะเวลาการรักษา ลดความรุนแรงของโรค และลดโอกาสการเกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น การดื้อยา ซึ่งเป็นปัญหาสำคัญของวงการแพทย์ในปัจจุบัน

อย่างไรก็ตาม แกรมสเตนเป็นเพียงการตรวจเบื้องต้น ผลการตรวจไม่สามารถใช้ในการวินิจฉัยโรคได้อย่างสมบูรณ์ จำเป็นต้องมีการตรวจเพิ่มเติม เช่น การเพาะเชื้อ การตรวจหาความไวต่อยาปฏิชีวนะ (antibiotic susceptibility testing) เพื่อยืนยันชนิดของแบคทีเรียและเลือกวิธีการรักษาที่ตรงจุด แต่ถึงกระนั้น แกรมสเตนก็ยังคงเป็นเครื่องมือสำคัญ เป็นกุญแจดอกแรกที่ช่วยไขปริศนาแห่งโลกจุลินทรีย์ และนำไปสู่การดูแลรักษาผู้ป่วยได้อย่างมีประสิทธิภาพและรวดเร็ว ส่งผลให้ลดอัตราการเจ็บป่วยและเสียชีวิตจากโรคติดเชื้อได้อย่างเป็นรูปธรรม