ทําไมถึงหน้ามืดเวลาลุกขึ้น

ทำไมโลกหมุนคว้าง เมื่อลุกยืน? เจาะลึกภาวะ “หน้ามืดขณะเปลี่ยนท่า”

อาการหน้ามืด วิงเวียนศีรษะ คล้ายโลกหมุนเมื่อลุกขึ้นยืนอย่างรวดเร็ว เป็นประสบการณ์ที่ใครหลายคนเคยเจอ และมักถูกมองข้ามว่าเป็นเรื่องเล็กน้อย แต่ในความเป็นจริง อาการเหล่านี้อาจบ่งบอกถึงภาวะ “ความดันเลือดต่ำขณะเปลี่ยนท่า” หรือ Orthostatic Hypotension ซึ่งเป็นภาวะที่ร่างกายปรับตัวไม่ทันกับการเปลี่ยนแปลงแรงโน้มถ่วงของโลก ทำให้เลือดไปเลี้ยงสมองไม่เพียงพอชั่วขณะ

กลไกการทำงานที่ซับซ้อนเมื่อเปลี่ยนท่า

เมื่อเราอยู่ในท่านั่งหรือนอนราบ เลือดส่วนใหญ่จะไหลเวียนอยู่ในส่วนล่างของร่างกาย การลุกขึ้นยืนอย่างรวดเร็ว ทำให้เลือดไหลลงไปรวมกันที่ขามากขึ้น ส่งผลให้ปริมาณเลือดที่ไหลเวียนกลับสู่หัวใจลดลง หัวใจจึงต้องทำงานหนักขึ้นเพื่อสูบฉีดเลือดไปเลี้ยงสมองให้เพียงพอ

ในสภาวะปกติ ร่างกายจะมีกลไกการปรับตัวอัตโนมัติที่รวดเร็วและมีประสิทธิภาพ กลไกเหล่านี้ได้แก่:

• การบีบตัวของหลอดเลือด: หลอดเลือดจะบีบตัวเพื่อเพิ่มความดันเลือดและช่วยให้เลือดไหลเวียนกลับสู่หัวใจได้ดีขึ้น
• การเพิ่มอัตราการเต้นของหัวใจ: หัวใจจะเต้นเร็วขึ้นเพื่อสูบฉีดเลือดให้มากขึ้น
• การปล่อยฮอร์โมน: ร่างกายจะปล่อยฮอร์โมนบางชนิดที่ช่วยควบคุมความดันเลือด

อย่างไรก็ตาม หากกลไกเหล่านี้ทำงานได้ไม่เต็มที่ หรือมีปัจจัยอื่นที่รบกวนการทำงาน ก็อาจทำให้เกิดภาวะความดันเลือดต่ำขณะเปลี่ยนท่าได้

อะไรคือสาเหตุที่แท้จริงของภาวะนี้?

นอกจากเหตุผลที่ร่างกายปรับตัวไม่ทันอย่างที่กล่าวไปข้างต้น ยังมีปัจจัยเสี่ยงและสาเหตุอื่นๆ ที่อาจส่งผลให้เกิดอาการหน้ามืดขณะเปลี่ยนท่าได้บ่อยขึ้น:

• อายุ: ผู้สูงอายุมีความเสี่ยงสูงขึ้น เนื่องจากความยืดหยุ่นของหลอดเลือดลดลง และการทำงานของระบบประสาทอัตโนมัติอาจเสื่อมลง
• ภาวะขาดน้ำ: การที่ร่างกายมีน้ำไม่เพียงพอ จะทำให้ปริมาณเลือดในระบบไหลเวียนลดลง
• ยาบางชนิด: ยาบางประเภท เช่น ยาลดความดันโลหิต ยาขับปัสสาวะ ยาแก้ซึมเศร้า หรือยาขยายหลอดเลือด อาจมีผลข้างเคียงทำให้ความดันเลือดต่ำลง
• โรคประจำตัว: โรคประจำตัวบางชนิด เช่น โรคเบาหวาน โรคพาร์กินสัน โรคหัวใจ โรคทางระบบประสาท หรือภาวะต่อมหมวกไตทำงานผิดปกติ อาจส่งผลต่อการควบคุมความดันเลือด
• การพักผ่อนไม่เพียงพอ: การอดนอนหรือพักผ่อนไม่เพียงพอ ทำให้ร่างกายอ่อนเพลียและอาจส่งผลต่อการทำงานของระบบประสาทอัตโนมัติ
• การรับประทานอาหาร: การรับประทานอาหารที่มีคาร์โบไฮเดรตสูง อาจทำให้ความดันเลือดลดลงหลังมื้ออาหาร

เมื่อไรที่ควรปรึกษาแพทย์?

ถึงแม้ว่าอาการหน้ามืดขณะเปลี่ยนท่าอาจเกิดขึ้นได้เป็นครั้งคราว และหายได้เอง แต่หากอาการเหล่านี้เกิดขึ้นบ่อยครั้ง รุนแรง หรือมีอาการอื่นๆ ร่วมด้วย เช่น:

• หมดสติ
• มองเห็นภาพซ้อน
• เจ็บหน้าอก
• หายใจถี่
• อ่อนเพลียอย่างมาก

ควรรีบปรึกษาแพทย์เพื่อทำการวินิจฉัยหาสาเหตุที่แท้จริง และรับการรักษาที่เหมาะสม

วิธีรับมือและป้องกันอาการหน้ามืดขณะเปลี่ยนท่า

• ลุกขึ้นอย่างช้าๆ: ค่อยๆ ลุกขึ้นจากท่านั่งหรือนอนราบทีละขั้นตอน เริ่มจากการนั่งพักสักครู่ ก่อนที่จะค่อยๆ ยืนขึ้น
• ดื่มน้ำให้เพียงพอ: ดื่มน้ำอย่างน้อย 8 แก้วต่อวัน เพื่อรักษาระดับน้ำในร่างกายและเพิ่มปริมาณเลือด
• ออกกำลังกายสม่ำเสมอ: การออกกำลังกายแบบแอโรบิกและการฝึกความแข็งแรงของกล้ามเนื้อขา จะช่วยปรับปรุงการไหลเวียนโลหิต
• หลีกเลี่ยงการยืนนานๆ: หากจำเป็นต้องยืนนานๆ ควรขยับร่างกายอยู่เสมอ และพักเป็นระยะๆ
• ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการรับประทานอาหาร: รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ หลีกเลี่ยงอาหารที่มีคาร์โบไฮเดรตสูง และรับประทานอาหารเป็นมื้อเล็กๆ หลายมื้อแทนการรับประทานมื้อใหญ่
• สวมถุงน่อง Support: ถุงน่องชนิดนี้จะช่วยบีบกระชับหลอดเลือดที่ขา ทำให้เลือดไหลเวียนกลับสู่หัวใจได้ดีขึ้น (ปรึกษาแพทย์ก่อนใช้)
• ปรึกษาแพทย์เกี่ยวกับยา: หากสงสัยว่ายาที่กำลังรับประทานอยู่เป็นสาเหตุของอาการ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อปรับเปลี่ยนยา

อาการหน้ามืดขณะเปลี่ยนท่าไม่ใช่เรื่องเล็กน้อยเสมอไป การทำความเข้าใจกลไกการทำงานของร่างกาย สาเหตุ และวิธีการรับมือ จะช่วยให้เราสามารถป้องกันและจัดการกับอาการเหล่านี้ได้อย่างเหมาะสม เพื่อคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น