อาการแพ้ เช่น ไอ จาม คันตา คันจมูก หรือน้ำตาไหล มีสาเหตุมาจากอะไร

อาการแพ้: เมื่อระบบภูมิคุ้มกันเข้าใจผิดและทำร้ายตัวเอง

อาการแพ้เป็นปฏิกิริยาของร่างกายต่อสิ่งแวดล้อมที่ดูเหมือนจะไม่เป็นอันตรายต่อคนส่วนใหญ่ อาการที่พบบ่อยได้แก่ ไอ จาม คันตา คันจมูก น้ำตาไหล รวมถึงอาการอื่นๆ เช่น ผื่นคัน บวม และในกรณีที่รุนแรงอาจถึงขั้นช็อกจากการแพ้ (anaphylaxis) แต่สาเหตุเบื้องหลังอาการเหล่านี้คืออะไร? คำตอบสั้นๆ คือ ระบบภูมิคุ้มกันของเราทำงานผิดปกติ เข้าใจผิดว่าสารบางอย่างเป็นอันตราย และจึงตอบสนองด้วยการโจมตี แม้ว่าสารเหล่านั้นจะไม่ก่อให้เกิดอันตรายต่อสุขภาพส่วนใหญ่ก็ตาม

สารที่กระตุ้นให้เกิดปฏิกิริยาแพ้ เรียกว่า สารก่อภูมิแพ้ หรือ allergen สารเหล่านี้อาจพบได้ในสิ่งต่างๆ มากมายรอบตัวเรา เช่น ละอองเกสรดอกไม้ ขนสัตว์ ไรฝุ่น แมลงสาบ เชื้อรา อาหารบางชนิด เช่น นม ไข่ ถั่วลิสง อาหารทะเล และยาบางชนิด แม้กระทั่งโลหะบางชนิดอย่างนิเกิลก็สามารถเป็นสารก่อภูมิแพ้ได้เช่นกัน ความหลากหลายของสารก่อภูมิแพ้ทำให้การวินิจฉัยอาการแพ้มีความซับซ้อน และต้องอาศัยการตรวจสอบจากแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ

เมื่อร่างกายสัมผัสกับสารก่อภูมิแพ้ เซลล์ภูมิคุ้มกันชนิดหนึ่งที่เรียกว่า มาสต์เซลล์ (mast cell) และเบโซฟิล (basophil) จะปล่อยสารเคมีต่างๆ ออกมา โดยเฉพาะฮีสตามีน (histamine) สารเคมีตัวนี้เป็นตัวการสำคัญที่ทำให้เกิดอาการแพ้ต่างๆ เช่น จมูกอักเสบจากภูมิแพ้ (allergic rhinitis) ซึ่งมีอาการคันจมูก น้ำมูกไหล จาม ตาแดง คันตา และน้ำตาไหล หรืออาการแพ้ทางผิวหนัง เช่น ผื่นคัน ลมพิษ และในกรณีที่รุนแรงอาจเกิดการบวมของเนื้อเยื่อ (angioedema) ซึ่งอาจส่งผลให้การหายใจลำบาก และอาจเป็นอันตรายถึงชีวิตได้

นอกจากฮีสตามีนแล้ว ยังมีสารเคมีอื่นๆ ที่ถูกปล่อยออกมา เช่น ลูโคไทรอีน (leukotrienes) และโปรสตาแกลนดิน (prostaglandins) สารเหล่านี้จะช่วยเพิ่มความรุนแรงของอาการแพ้ ทำให้เกิดอาการไอ หายใจลำบาก และอาการอื่นๆ ที่รุนแรงขึ้น ปริมาณและชนิดของสารเคมีที่ถูกปล่อยออกมาจะขึ้นอยู่กับชนิดและปริมาณของสารก่อภูมิแพ้ รวมถึงความไวต่อสารก่อภูมิแพ้ของแต่ละบุคคล ซึ่งมีความแตกต่างกันไป

การรักษาอาการแพ้จะขึ้นอยู่กับความรุนแรงของอาการ และชนิดของสารก่อภูมิแพ้ แพทย์อาจแนะนำให้หลีกเลี่ยงสารก่อภูมิแพ้ ใช้ยาแก้แพ้ เช่น แอนตี้ฮีสตามีน หรือใช้ยาฉีดคอร์ติโคสเตียรอยด์ ในกรณีที่อาการรุนแรง อาจต้องใช้ยาอื่นๆ เช่น ยาขยายหลอดลม หรือในบางกรณีอาจต้องพิจารณาการทำภูมิคุ้มกันบำบัด (immunotherapy) เพื่อลดความไวต่อสารก่อภูมิแพ้ในระยะยาว การดูแลสุขภาพอย่างต่อเนื่องและการปรึกษาแพทย์เป็นสิ่งสำคัญ เพื่อให้ได้รับการรักษาที่เหมาะสมและควบคุมอาการแพ้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ เพื่อให้คุณภาพชีวิตที่ดีและปราศจากอาการแพ้ที่รบกวน