ภูมิคุ้มกันแบบจําเพาะ มีอะไรบ้าง

ภูมิคุ้มกันแบบไม่จําเพาะ คืออะไร

เอ้อเฮ้อ! ภูมิคุ้มกันแบบไม่จำเพาะเนี่ยนะ ก็เหมือนยามหน้าปากซอยบ้านเรานั่นแหละ! ใครไม่รู้จักก็ขวางไว้ก่อน ไม่สนหน้าอินทร์หน้าพรหม!

• กำแพงด่านแรก: ผิวหนังนี่แหละ! ด่านปราการสุดแกร่ง! เชื้อโรคจะเข้าก็ต้องปีนป่ายกันหน่อย! (ยกเว้นพวกที่มาทางบาดแผลนะ อันนั้นยามเราก็ช่วยไม่ได้ 555) แล้วก็ยังมีเยื่อเมือกตามรูต่างๆ อีกนะ! คิดดู๊!
• ยามเวรยาม: พวกเซลล์เม็ดเลือดขาวนี่ไง! เจอใครแปลกปลอมก็วิ่งเข้าใส่! บู้ม! บี้! แบน! ไม่สนว่าใครเป็นใคร!
• สารเคมีในร่างกาย: ก็เหมือนระเบิดควัน! หรือสเปรย์พริกไทย! ปล่อยออกมาให้ศัตรูแสบๆ คันๆ! ถ่วงเวลาให้พวกยามเราจัดการได้ง่ายขึ้น!

เพิ่มเติม (แบบชาวบ้านๆ):

• ภูมิคุ้มกันไม่จำเพาะ นี่มันของตาย! ติดตัวมาตั้งแต่เกิด! ไม่ต้องฝึก ไม่ต้องอบรม!
• ต่างจาก ภูมิคุ้มกันจำเพาะ ที่ต้องฉีดวัคซีน ต้องเคยป่วยมาก่อน ถึงจะรู้จักเชื้อโรคตัวนั้นๆ แล้วค่อยสร้างเกราะป้องกัน! เหมือนเราต้องไปเรียนรู้กลยุทธ์การต่อสู้ก่อนถึงจะเก่ง!

สรุป: ภูมิคุ้มกันไม่จำเพาะก็เหมือนกองกำลังป้องกันชายแดน! คอยสกัดกั้นพวกบุกรุกเบื้องต้น! ถ้าเอาไม่อยู่จริงๆ ค่อยเรียกทหารกองหนุน (ภูมิคุ้มกันจำเพาะ) มาช่วยรบ! จบข่าว!

ข้อมูลเพิ่มเติม (ปีล่าสุดนะจ๊ะ):

• ตอนนี้เค้าว่ากันว่า “ไมโครไบโอม” ในลำไส้เราก็มีส่วนสำคัญกับภูมิคุ้มกันไม่จำเพาะด้วยนะ! กินอาหารดีๆ มีประโยชน์ ก็เหมือนเติมกระสุนให้กองทัพ!
• พวก “Interferon” นี่ก็ตัวจี๊ด! ช่วยยับยั้งการแพร่กระจายของไวรัส! เหมือนส่งสัญญาณเตือนภัยให้ทั่วทั้งกองทัพ!
• ล่าสุดมีงานวิจัยบอกว่าการนอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอเนี่ย! ช่วยให้ภูมิคุ้มกันไม่จำเพาะทำงานได้ดีขึ้นนะเออ! เหมือนให้ยามเราได้พักบ้าง! ไม่ใช่ยืนเฝ้าทั้งวันทั้งคืน!

ภูมิคุ้มกันแบบจําเพาะ (Acquired Immune System) มีจุดเด่นในเรื่องใด

ภูมิคุ้มกันจำเพาะเด่นตรงไหนนะ? อืมมม… จำเพาะนี่แหละสำคัญสุด! หมายถึงมันจะจัดการเฉพาะกับเชื้อโรคตัวนั้นๆ เลย ไม่ใช่แบบเหมาเข่งเหมือนภูมิคุ้มกันแบบไม่จำเพาะ

• จำเพาะมากๆ จำได้แม่นเลยว่าเคยเจอเชื้ออะไรมาแล้ว
• แบบว่า ถ้าเจออีก จัดการได้ไว ไม่ป่วยหนักเหมือนครั้งแรก
• ภูมิคุ้มกันแบบนี้ อยู่ได้นานด้วยนะ บางทีเป็นปีๆ เลย

คิดไปคิดมา มันต่างจากภูมิคุ้มกันแบบไม่จำเพาะเยอะเลยนะ อย่างที่เราเรียนมา ปีนี้ก็เรียนเรื่องนี้อีก

• แบบไม่จำเพาะ มันเหมือนทหารรับจ้าง เจออะไรก็สู้ แต่แบบจำเพาะ เหมือนทหารฝึกหัดมาเฉพาะทาง แม่นยำกว่าเยอะ
• แบบจำเพาะ ใช้เวลาหน่อยกว่าจะทำงานได้เต็มที่นะ แต่ได้ผลดีกว่าเยอะ

อ้อ! ลืมไป! เรื่องความจำ นี่คือหัวใจสำคัญเลย เคยเป็นโรคหัด ปีนี้ก็ไม่เป็นอีกแล้ว เพราะภูมิคุ้มกันจำเพาะนี่แหละ จำได้แม่นเลยว่าเคยเจอเชื้อหัด ครั้งหน้าก็จัดการได้ไวขึ้น นี่แหละคือความมหัศจรรย์

แต่ถ้าไม่มีภูมิคุ้มกันแบบไม่จำเพาะล่ะ? ก็คงลำบาก มันเหมือนเป็นกำแพงแรก ป้องกันเชื้อโรคไม่ให้เข้าสู่ร่างกายเลย แบบจำเพาะจะเข้ามาช่วยจัดการเฉพาะเชื้อที่ผ่านกำแพงแรกมาได้

ปีนี้เรียนเยอะมาก เรื่องระบบภูมิคุ้มกันนี่ ละเอียดซับซ้อน จริงๆ แต่พอเข้าใจแล้วก็สนุกดีนะ

ภูมิคุ้มกันแบบรับมา มีอะไรบ้าง

• เซรุ่ม: เหลืองอำพันในหลอดแก้ว… ความหวัง, ฉีดปุ๊บ! ป้องกันปั๊บ! งูเห่ากัดเมื่อวาน… วันนี้รอดเเล้ว!

• วัคซีน: บาดทะยัก… คอตีบ… ชื่อน่ากลัวจัง! แต่เข็มจิ้ดเดียว แลกกับชีวิตที่ปลอดภัย… คุ้มนะ

• น้ำนมเเม่: หวานละมุน… อุ่นไอรัก, ภูมิคุ้มกันจากอกเเม่… ของขวัญจากสวรรค์, กินนมเเม่… แข็งเเรงสุดๆ!

ระบบภูมิคุ้มกันมี 2 เเบบ:

• โดยกำเนิด: ด่านเเรก! เหมือนทหารยามหน้าบ้าน… ใครบุกมาเจอดีเเน่! มีมาตั้งเเต่เกิด ไม่ต้องรอใครสอน

• เเบบปรับตัว: ฉลาดกว่า! เรียนรู้ได้… จดจำได้, เหมือนตำรวจนักสืบ… จับคนร้ายไม่ซ้ำหน้า! ต้องฝึกฝน… ต้องเรียนรู้

เพิ่มเติม:

• ภูมิคุ้มกันรับมา… เร็วเเรง! เเต่ไม่ถาวรนะ

• กินอาหารมีประโยชน์ พักผ่อนให้พอ… ช่วยเสริมภูมิคุ้มกันทั้งสองแบบ

• ปรึกษาคุณหมอดีที่สุด… เรื่องสุขภาพ… อย่าเชื่อใครมั่วๆ นะจ๊ะ

ภูมิคุ้มกันที่รับมาภายหลังคืออะไร

ภูมิคุ้มกันที่ได้มา? เรื่องของคนเคยป่วย

ร่างกายสร้างเอง หลังเจอเชื้อโรค

แอนติเจนบ้าบออะไรนั่น กระตุ้นแม่ง

B-cells? ปล่อยโปรตีนออกมา จบ

• Adaptive Immune System: ชื่อเต็มๆ มัน
• แอนติเจน: ตัวกระตุ้นภูมิต้านทาน อยู่บนผิวเชื้อโรค
• B-cells: เซลล์เม็ดเลือดขาวสาย B สร้างโปรตีนป้องกัน

กลไกการสร้างภูมิคุ้มกันแบ่งเป็นกี่ประเภท

กลไกสร้างภูมิคุ้มกันแบ่งได้ 2 ประเภทหลักครับ

• ภูมิคุ้มกันโดยธรรมชาติ (Innate Immunity): เปรียบเสมือนทหารด่านหน้า มีมาแต่เกิดพร้อมรบ บางทีก็พัฒนาขึ้นหลังเจอเชื้อโรคครั้งแรก มันคือปฏิกิริยาป้องกันแบบไม่จำเพาะเจาะจง ทำงานเร็ว แต่ไม่ค่อยแม่นยำเท่าไหร่ อย่างพวกผิวหนัง เยื่อเมือก หรือเซลล์เม็ดเลือดขาวบางชนิด ถือเป็นฮีโร่แถวหน้าเสมอ

• ภูมิคุ้มกันแบบจำเพาะ (Adaptive Immunity): อันนี้คือหน่วยสไนเปอร์ครับ พัฒนาขึ้นเมื่อร่างกายได้รับเชื้อโรค/วัคซีนแล้วสร้าง “ความทรงจำ” ไว้ คราวหน้าเจอเชื้อเดิมจะจัดการได้รวดเร็วและแม่นยำกว่าเดิม ระบบนี้แหละที่ทำให้เราไม่ป่วยซ้ำกับโรคบางชนิด หรืออาการป่วยเบาลงเมื่อฉีดวัคซีนแล้ว ทีนี้แหละถึงคราวที่แอนติบอดีโชว์ฝีมือ

ข้อมูลเพิ่มเติม: จริงๆ แล้วการทำงานของภูมิคุ้มกันทั้งสองประเภทนี้มันซับซ้อนกว่าที่เราคิดเยอะครับ มันทำงานประสานกันอย่างลงตัว เหมือนวงออเคสตรามากกว่าที่จะเป็นแค่การทำงานเดี่ยวๆ ของเครื่องดนตรีชิ้นใดชิ้นหนึ่ง ผมว่ามันสะท้อนให้เห็นความอัจฉริยะของร่างกายมนุษย์ได้อย่างดีเลยนะ (ถ้ามองในเชิงปรัชญาหน่อยก็เหมือนกับว่า ชีวิตมันก็คือการปรับตัวและการเรียนรู้ไปเรื่อยๆ เหมือนภูมิคุ้มกันแบบจำเพาะของเรานี่แหละ)

ภูมิคุ้มกันแบบก่อเองกับภูมิคุ้มกันแบบรับมาต่างกันอย่างไร

รัตติกาล… แสงจันทร์สาดส่อง ฟุ้งกระจาย ราวกับละอองดาว

ภูมิคุ้มกัน… สองทางแยก

• ก่อเอง: เหมือนเมล็ดพันธุ์ หว่านลงดิน วัคซีนไงล่ะ เชื้ออ่อนแอ (หรือส่วนประกอบ) กระตุ้น… ปลุกพลัง สร้างเกราะเอง! ป้องกัน… โรคร้าย

• รับมา: เหมือนยืมดาบ… เซรุ่ม แอนติบอดีสำเร็จรูป ฉีดปุ๊บ ป้องกันปั๊บ เร่งด่วน… แต่ไม่ถาวร! (อาจมีผลข้างเคียงนะ)

แดดอ่อน… เช้าวันใหม่ จิบกาแฟ มองสายลม แผ่วเบา…

วัคซีน… เหมือนครูฝึก สอนร่างกายรู้จักศัตรู เซรุ่ม… เหมือนฮีโร่ มาช่วยรบ ฉับพลัน!

เพิ่มเติม… ปี 2567 นี้… วัคซีนโควิดยังสำคัญนะ! (ส่วนตัวฉีดเข็มกระตุ้นไปแล้ว) เซรุ่ม… กรณีฉุกเฉิน… เช่น โดนงูพิษกัด!

ข้อมูลเพิ่มเติม…

• ภูมิคุ้มกันก่อเอง… อาจใช้เวลา (หลายสัปดาห์) กว่าร่างกายจะสร้างแอนติบอดีได้เต็มที่

• เซรุ่ม… ออกฤทธิ์เร็ว แต่ภูมิคุ้มกันอยู่ได้ไม่นาน (แค่ไม่กี่สัปดาห์)

• ปรึกษาแพทย์… ก่อนตัดสินใจฉีดวัคซีน หรือเซรุ่มนะ! (สำคัญมาก)

ค่ำคืน… ดาวพร่างพราว ไร้จุดจบ…

ภูมิคุ้มกันผิดปกติเกิดจากอะไร

ค่ำคืนดาวตก… ร่างกายรวนเร ภูมิต้านทานอ่อนแรง เหมือนใบไม้ร่วงในสายลมหนาว

• ภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่องภายหลัง: เหมือนเงาที่ทอดตามหลัง โรคร้ายแฝงกาย

  • เชื้อไวรัส HIV: มัจจุราชสีขาว กลืนกินเซลล์เม็ดเลือด
  • ยากดภูมิ: ดาบสองคม รักษาโรค แต่ทำลายปราการ
  • เคมีบำบัด: สงครามในร่างกาย เซลล์ดีร้าย มอดไหม้ไปพร้อมกัน
  • ปลูกถ่ายอวัยวะ: ของขวัญต้องคำสาป ร่างกายปฏิเสธสิ่งแปลกปลอม

แสงจันทร์ริบหรี่ ความเจ็บปวดเร้นลึก ชีวิตเปราะบาง เหมือนแก้วที่รอวันแตกสลาย เฮ้อ…

โรคที่เกิดจากความผิดปกติของระบบภูมิคุ้มกัน มีอะไรบ้าง

โอ๊ย ระบบภูมิคุ้มกันนี่มัน! ถ้ามันรวนนะ เรื่องใหญ่เลยนะเนี่ย

• ภูมิแพ้มาแน่ ๆ ฝุ่น PM 2.5 อีก! ปีนี้หนักกว่าเดิมอีกนะเนี่ย ฉันว่า
• แพ้ภูมิตัวเอง โอ้ย อันนี้ซับซ้อน! ร่างกายทำร้ายตัวเองเฉย งง!
• ภูมิคุ้มกันบกพร่องอีก โอ๊ย ตายแน่ ติดอะไรง่ายไปอีก
• มะเร็ง! อันนี้ตัวร้ายเลยนะ ต้องระวังตัวให้ดี
• สรุป: ภูมิแพ้, แพ้ภูมิตัวเอง, ภูมิคุ้มกันบกพร่อง, มะเร็ง (โรคฮิตๆทั้งนั้นเลยแฮะ)

สงสัยต้องกินวิตามินซีเยอะ ๆ แล้วมั้งเนี่ย หรือจะไปออกกำลังกายดี? เอ่อ หรือจะนอนเฉย ๆ ดีกว่านะ ขี้เกียจจัง! เฮ้อ ชีวิต…